Hakkımızda
EŞMEKAYA BELDESİ TARİHİ
Eşmekaya beldesi tarihte önemli bir yer tutan ATÇEKEN aşiretlerinin yurt tuttuğu önemli yerleşim yerlerinden biridir.
ATÇEKEN’ler Konya ve Aksaray Bölgesinde yaşayan bir türk topluluğu olup, Türkmen aşiretlerinin teşkilatlandırılması sonucu oluşturulmuş aşiretler konfederasyonudur.
Selçuklular, Beylikler devrinde ve 16. Yüzyılda, ATÇEKEN’ler soylu Atlar yetiştiriyorlar, ATÇEKEN Aşiretlerinin yetiştirdiği Atlar bütün Dünya Milletlerince beğeniliyor ve satın alınmak isteniyordu.
Osmanlılar ve diğer Milletlerce beğenilen Atlar ATÇEKEN aşiretlerinin yaşadığı Karaman ülkesinde yetiştiriliyor ve bu Atlara Karaman Atları deniliyordu. Karaman Atları, Karaman İlinin bütün ova ve bölgesinde bilhassa Larende (Karaman) Ereğli, Aksaray, Koçhisar ve Akşehir arasındaki topraklarda yaşayan Türk oymakları tarafından yetiştiriliyordu. Bu Türk aşiretleri vergilerini yetiştirdikleri Atlardan ayni olarak verdiklerinden dolayı ATÇEKEN denilmiştir.
Osmanlı devrinde üç kazaya ayrılarak idare edildikleri görülür.Eski il,Turgud ve Bayburd’dur.Eşmekaya köyüde Eski il kazasına bağlı önemli yerleşim yerlerinden biridir..1530 yılında tertiplenen 387 numaralı Muhasebeyi –Vilaye-ti Karaman defterinde Eşmekaya Kasabası Eski il Kazasına bağlı Eşe kaya köyü olarak geçmektedir.Eşe kaya köyü Konya- Aksaray arasındaki tarihi yol üzerinde yer almaktadır.
1530 yılında düzenlenen Defte-ri Haka-ni dizisinin 3’sü Konya livası bölümü incelendiğinde Eşmekaya’nın mezrası (yaylası) olan Bağlıca 1.yer adı olarak zikredilmiştir. Bağlıca mezrasına Hacı Osman (2) Abdur-Rahmet Başhaüd-din evladı (3) gibi ailelerin, ATÇEKEN aşiretine bağlı Boynu yumru cemaatinin (4) yerleştiği aynı defterde belirtilmektedir.
Eşmekaya kasabasında ATÇEKEN’lerin Bey ailelerinden biri eskiden beri oturmaktadır. Şimdi Aksaray ve Konya bölgesinin her tarafında bilinmekte ve çağırılmakta olan “Eşmekayanın kavakları gölgeli” türküsü 20. Asrın başlarında bu beylerden Memduh bey için yakıldığı söylenmektedir.
Hülasa hepsi alındığında ATÇEKEN Türk oymaklarının hepsi Konya, Aksaray, Karaman, Karapınar, Ereğli, Koçhisar arasında kalan araziler yayılarak yerleştiği görülür. Biz burada Eşmekaya’nın tarihinden bahsettiğimiz için, Eşmekaya ve Eskil sınırları içerisinde 1530 yılında düzenlenen defter göz önüne alınarak!
Adı geçen defterin 67. Sayfası
“ “ “ 42. “
“ “ “ 47. “
Aynı deftere ek olerek Prf. Faruk SÜMER’in ATÇEKEN’ler makalesi, Türk dünyası tarihi dergisi Ağustos 1993 sayısı.
Bugün Eşmekaya, Eskil merkez ve yaylalarında ATÇEKEN adı Eşmekaya Kasabasında oturan Beyler için kullanılmaktadır. Aslında bu tabir yanlış olup, ATÇEKEN aşiretleri Eskil İlçesi ve Eşmekaya kasabasında hemen her yayla ve mezrasında yerleşmiş durumdadırlar. Burada bu konuya kısaca değinmekte yarar vardır. Bu yazının ekinde ATÇEKEN aşiretlerinin yerleştiği yerleşim yerleri başta Eskil Merkez olarak tek tek ekli listede zikredilmiştir.
EŞMEKAYA’NIN İDARİ YAPISI:
Eşmekaya 1971 yılında Belediyelik olmuştur. Şu anda 4 mahallesi ve 12 yaylası bulunmaktadır.
MAHALLELERİ :
1-Camiikebir Mahallesi.
2-Yeni mahalle.
3-Kayacık Mahallesi.
4-Yeşilyurt mahallesi.
YAYLALARI :
1-Büyük Erdoğdu
2-Küçük Erdoğdu
3-Yenice
4-Süleymancık
5-Bakım
6-Höremören
7-Güneşli
8-Kerimler
9-Akkaş
10-Büyük Bağlıca
11-Küçük Bağlıca
12-Çanakkurdan
YAŞAYIŞ :
Eşmekaya’da çoğunlukla geleneksel büyük aile tipine rastlanmaktadır. Bu aile tipinde tüm aile bireyleri bir arada yaşamaktadırlar. Ancak eve bir gelin gelince büyük gelin bir başka eve taşınır, eğer evin tek gelini ise aynı ev içerisinde yaşamaya devam ederler.
Eşmekaya’da nüfus ortalaması kasabada uygulanan doğum kontrolü nedeniyle düşmüştür.Yaklaşık ortalama 5 civarındadır. Son nüfus sayımına göre Eşmekaya’nın nüfusu 2669’dir.
Eşmekaya’da okuma-yazma oranı % 97 olmasına karşılık yüksek okul okuma oranı düşüktür. Bunun sebebi kasabanın şehir merkezlerine uzak olması ve toprak bakımından geniş olması ailelerin çocuklarını okumaya yöneltmemeleridir. Son senelerde kasabada lise mezunu gençlerin artması, veraset sebebiyle toprakların parçalara bölünmesi geçim kaynağı arayışına aileleri itmiştir. Buda son senelerde kasabada yüksek okul okuyanların sayısını hızla artırmış ve meyvelerini vermeye başlamıştır.
KOMŞULUK MÜNASEBETLERİ :
Eşmekaya’da komşuluk münasebetleri çok iyi işlemektedir. Herkes komşuluk sorumluluklarını yerine getirmekte çok titiz davranmaktadır. Komşular arasında kavgalara çok az rastlanmaktadır. Kasabadaki fakirler komşuları tarafından kollanarak onların mecburi ihtiyaçlarını karşılarlar.
GELENEK VE GÖRENEKLER :
1-Kılık Kıyafet
Bayanların geleneksel kıyafeti; şalvar işlik denen, kasaba kadınların kendi diktikleri takımdır. Başlarına ise boncuk, mekik gibi örgü örgü, dikilmiş çember denilen örtüler örtünürler.
Erkekler ise; Ceket –pantolon ve gömlek giyerler. Yaşlılar ise başlarına şapka giyerler. Gençler ise günün şartlarına uymaktadırlar.
2-Nişan ve Düğünler
Eşmekaya’da evlilikler daha çok görücü usulü ile yapılmaktadır. Ancak son zamanlarda evlenecek gençlerin fikirleri alınmakta ve buna göre işlem yapılmaktadır. Kasabada akraba evliliği yaygındır. Bunun en büyük sebebi de malın dışarıya çıkmasını engellemek içindir. Erkek tarafı beğendikleri kızın ailesine önceden haber vererek kız istemeye gider. Burada dünürlük yapılır. Kız evi erkek tarafından büyüklerine ve çocuklarının fikirlerini almak için gün ister ve belirli bir gün tayin edilir. Kız evi münasip görüp kızı verirse söz kesilir(Bellileri takılır) Gelin kız el öpmeye gelince oğlanın yakınları takı takarlar ve gelin kızın kahvesi içilir. İmam çağırılarak duaları yapılır. Dünürler aralarında küçük söz (küçük lokum) denen söz kesme lokumu yenilir. Daha sonra nişan merasimleri için gün tayin edilir. Bu arada kasaba adetleri arasında bulunan gelin kıza Bayramlarda hediye dürüsü (hediye bohçası) götürülür. Yakın akrabaların düğün ve nişanlarında kasaba kılık kıyafeti şalvar – işlik örgülü çember gelin kıza erkek tarafından giydirilip dünürler arasındaki muhabbet gösterilir. Düğünden önce oğlan evi kız evine halleşmeye (neler alınacağını)gider ve sorarak yazılır. Sonra yazılan malları almak için (kalın görmek) gelin kız alınarak gidilir. Kız evinin istedikleri alınır. Alınan eşyalar Kızın düğünden sonra oturacağı eve döşenir. Düğün kasabada 4 gün sürer ilk gün Erkek tarafı nın evinin damına bayrak dikilir. Böylece düğün evi belirlenmiş olur. Aynı gün yemekler hazırlanıp birçok kişi davet edilerek yemek verilir.(Bayrak yemeği)Buda evlenen çiftlerin bolluk içerisinde yaşamalarını simgeler. Oğlan evi dışarıdan gelen misafirleri ağırlar. Akşam ise kadın ve erkeklerin eğlenceleri ayrı ayrı devam eder. Ertesi gün milli ve mahalli kıyafet giyen kadınlar, önde bayrak erkeklerle birlikte kız evine giderler. Kız evi bahşiş almayınca kapıyı açmaz. Bahşiş verilerek kapı açtırılır. Ve kadınlar içeriye girer. Erkekler çalgıcılarla birlikte oğlan evine dönerler. Aynı gece erkekler düğün evinde toplanarak geç saatlere kadar eğlenirler.
KINA GECESİ:
Kız evine gelen kadınlar, Yemek yerler Yemek yendikten sonra ise eğlence başlar. Başka bir yerde olan gelin kızı getirmek için def çalan kadın def çalarak şu nağmeleri söyler:
Kız anası, kız anası
Hani bunun öz anası
Çağrın gelen kız anası
Yaksın elin kınası
Kız buna karşılık şunları söyler;
Bahçenizde ot mu idim
Üstünüzde yük mü idim
Bir kız size çok mu idim.
Oy anam oy, vay anam vay.
Kadınlar gelin kızı ortalarına alırlar ve buraya serilen bir bez (kına bezi) üzerine dua okunarak üç kez kaldırıp oturturlar. Bu arada kadınlar oynarlar, eğlenirler. Çömlek içine karılıp getirilen kına içerisine bozuk paralar atarlar, kına gelin kızın sağ elinin ortasına ve ensesine yakılır kına içerisine atılan bozuk paralardan bir kısmı orada bulunan genç kızlara dağıtılır bir kısmı gelin kızın avcuna kına ile birlikte konur ve saklanır. Başına al kırmızı ve yeşil tülbent (allık) örterler. Orada bulunan kadınlarda kına yakarak çerez dağıtırlar. Eğlence bittikten sonra gelin kızın yanında arkadaşları ve oğlan evinden gelen genç kızlar kalır ve nağmeler, ilahiler söylenir.
GELİN ÇIKARMA :
Gelin kızla beraber kalan genç kızlar sabah erkenden kalkıp erkek tarafından getirilen gelenlik gelin etrafında 3 defa dolaştırıldıktan sonra giydirilir. Ve yüzüne al, üzerine yeşil atkı örterler. Giydirme işlimi bittikten sonra kız evde bulunan herkes ile vedalaşır. Oğlan evinden bayrakla konvoy halinde kız evine gelin almaya gelenler gelinin çeyiz sandığını almak için sandık üzerine oturana bahşiş verip sandığın ve eşyaları bir arabaya yüklerler. Gelin kardeşi tarafından beline al kuşak bağlanarak, gelin için süslenen arabaya bindirilir. Gelin konvoyu kasaba içerisinde dolaştırılıp mezarlık önünde durulur ve imam tarafından gelin evine gelmeden önce dua yapılır. Gelin arabası çocuklar tarafından durdurularak bahşiş dağıtılır. Gelin ineceği evin önüne gelince gelin sadıcı gelini arabadan indirmeyip kaynanadan gelin için hediye ister verilen hediye yüksek sesle herkese duyurulur ve gelin arabadan iner. Damat evin kapısının önünde bekler, gelini koluna alan damat yürümeye başlayınca, kaynana testi-çanak kırar anlamı eve gelen geline ne kadar sert olduğunu göstermektir. Damat önceden hazırladığı bozuk paralar, kuru üzümleri cebinden çıkartarak atar. Bu arada silahlar patlar. Gelini damat içeri götürür. Misafirler içeri alınarak yemek yenir. Yemekten sonra damat sadıç ile birlikte el öpmek için misafirlerin yanına gider. Bu arada imam çağırılarak damadın ceketi çıkartılıp dua okunur. Ceket üç defa damadın etrafında çevrildikten sonra duayla giydirilir. Damat ve sadıç müteakip yatsı namazını kıldıktan sonra eve gelir çağırılan imam tarafından dini nikâhları kıyılır. Nikâhtan sonra damadın yakınları tarafından damadın heyecanı gitsin diye sırtından hafifçe vurularak gerdeğe girer
KASABANIN İKLİMİ :
Yörede İç Anadolu Bölgesi’nin karasal iklimi hakimdir. Yazlar, sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer. En çok yağmur ilkbaharda ve sonbaharda görülür. Yazın esen serin rüzgârlar kuzeydoğudan gelir. Kışın görülen soğuk rüzgârlar ise kuzeyden eser.
Kuvvetli yağışları getiren rüzgârlar güneybatı ve kuzeybatıdan gelir. Kar yağışları, çoğu zaman aralık ve şubat ayları arasındadır. Bir yıl boyunca Eşmekaya’da altı ay yaz ve dört ay tipik kış hüküm sürer.
BİTKİ ÖRTÜSÜ :
Eşmekaya’nın batısı, karasal iklimin tipik bitki örtüsü olan cılız otlarla bir bozkır görünümündedir. Kasabanın batı tarafında hiç ağaca rastlanmaz bu arazi halkın tarım arazisidir. Eşmekeya’nın doğusunda, kasabanın bir ucundan bir ucuna kadar uzanan çay kenarındaki meyve bahçeleri ve meşhur kavak, selvi ve söğüt ağaçları oluşturur. Bu ağaçların arka kısmındaki arazi tamamen bataklıktır. Ve şu anda bataklık üzerinde DSİ tarafından Eşmekaya Barajı çalışmaları devam etmektedir. Kasabanın Konya- Aksaray arasında en yeşil ve güzel kasaba olması bu ağaçlar ve yeşilliktendir.
Kasaba genelde düz bir ova üzerindedir. Ancak doğudan bakıldığında kuzeyden güneye uzana kayaların üzerindedir. Kasabanın batı sınırının gerisinde küçük tepecikler bulunmaktadır.
YERALTI VE YER ÜSTÜ SU KAYNAKLARI :
Eşmekaya’nın başlıca yer üstü su kaynağı Eşmekayanın güneyinde bulunan Bağlıca mevkiindeki kaynaktır. B.u kaynak Eşmekaya’daki bahçeleri ve alayürek mevkiini suladıktan sonra bölgeye dökülmekte idi.
Eşmekaya’nın doğu tarafı sınırın kuzey ucundan güney ucuna kadar bataklıktır. Devlet Su İşleri tarafından bu alanda Eşmekaya Barajı çalışmaları başlatılmış ve inşaat barajı besleyecek olan su kaynaklarının kuruması nedeniyle durdurulmuştur. Bu bataklığın kuzey ucunda yani şimdiki barajın kurulduğu yerde tarihi bir bölge vardı. Vaktiyle tuz gölüne doğru uzanan ovanın bu bölgenin sularıyla sulandığı anlaşılmaktadır.
Kasaba içerisinden geçen su kanalının üzerine kurulan su değirmenleri (2 adet) bölgede Eşmekaya’yı ön plana çıkarmasında en önemle etkenlerden biridir. Bu su kaynağı Eşmekaya’nın can damarı idi. Bu suların ulaşamadığı yerlerde derin kuyu sondajları yapılarak sulu tarıma hızlı bir geçiş yapılarak Eşmekayalıların ekonomilerinde hızlı yükselmeler göstermiştir.Anca bu durum, yer üstü su kaynaklarının çekilmesine sebep olmuş daha büyük sorun haline gelmiştir.Son senelerde Vatandaşların kendi imkanları ile derin kuyu sondaj çalışmaları ile özel arazilerinde büyük bir kısmı sulanabilir duruma gelmiştir.
Kasabanın İçme suyu ise Kasaba belediyesince yaptırılmış olup şebeke tüm kasabaya dağıtılmıştır. Bu hizmetten Yayla olarak adlandırdığımız küçük yerleşim birimleri de yaralanmıştır. İçme suyunun temin edildiği kaynaklan derin kuyu sondajı ile temin edilmektedir.
EŞMEKAYA’NIN KOMŞULARI :
Eşmekaya kasabası İç Anadolu bölgesinin güneyine yakın bir noktadadır. Aksarayın batısında ve 50 km mesafededir. İdari açıdan Aksaray’ bağlıdır. Doğusunda Sultanhanı, batısında Bozcamahmut, güneyinde Güneşli köyü ile kuzeyinde Böget köyü ve Eskil ilçesiyle komşudur.
Eşmekaya Konya’ya 100 km Aksaray’a 50 km. uzaklığında Aksaray- Konya arasında, Karapınar- Cihanbeyli kavşağının kesiştiği noktada kurulduğundan çevre il ve ilçelerle ulaşımı gayet kolaydır.
MESİRE YERLERİ VE TABİİ GÜZELLİKLERİ :
1- SEP: Eşmekaya’nın batısında , şu anda Baraj çalışmalarının yapıldığı alana çok yakın olup, burada su kaynağı, Eski mezarlar ve mağaralar bulunmaktadır.
2-ERDOĞDU: Eşmekaya’nın batısında bulunan ve şu anda çok yakınında küçük yerleşim birimi olan Erdoğdu adını almış yaylanın çok yakınındadır. Burada birçok mağara ve mezarlar bulunmaktadır.Özellikle mağaraları pek meşhurdur. (Kırk kapılı mağara ) Haçlı yapı enkazlarına da rastlanmaktadır.
3-HÜYÜK: Eşmekaya’nın güneyinde Yeşilyurt mahallesinin çok yakınında bulunan Hüyük’te gayr-i İslami devirlere ait mezarlar ve harabeler vardır.
4-BAYBAĞAN: Eşmekaya’nın doğusunda Bahçelerin alt kısmında kalan bataklığın içerisinde su kaynağının da bulunduğu baybağanda harçlı yapı enkazları ve mezar kalıntıları bulunmaktadır.
5-ALAYÜREK: Eşmekaya’nın doğusunda Aksaray- Konya devlet karayolunun kenarında bulunan alayürekte örenler mevcut olup yeşillik ve su kaynağı mevcuttur.
6-PARTAĞACI: Eşmekaya’nın doğusunda bataklığın bitiminde kuşdede denilen yerde eski devirlerden kalan yapı döküntüleri bulunmaktadır.
7-KUMARTAŞ: Eşmekayanın doğusunda bulunan bu yerde Sultanhanı’na giden kardelik suyu buradan çıkar.Su kanalları ve kabristanlar bulunmaktadır.
